ดาวน์โหลด PDF
16. นิวรณ์ 5
ธรรมที่เป็นอุปสรรคขวางกั้นทางมรรคผลนิพพาน ได้แก่
- กามฉันทะ ความพอใจในกาม,
- พยาบาท ความพยาบาท ความไม่พอใจ,
- ถีนมิทธะ ความง่วงเหงา หดหู่,
- อุจธัจจะกุกกุจจะ ความฟุ้งซ่าน รำคาญ หงุดหงิด,
- วิจิกิจฉา ความลังเลสงสัย ไม่มั่นใจ
17. อุปาทาน 4
ความยึดมั่นถือมั่นที่นอนเนื่องอยู่ในขันธสันดาน ได้แก่
- กามุปาทาน ยึดมั่นในกาม,
- ทิฏฐุปาทาน ยึดมั่นในความคิดเห็น,
- สีลัพพตุปาทาน ยึดมั่นในศีลและวัตรปฏิบัติตามลัทธิ, ประเพณี, พิธีกรรม, ไสยศาสตร์ยึดติดในความเชื่อว่าขลังศักดิ์สิทธิ์,
- อัตตวาทุปาทาน ยึดมั่นในอัตตาตัวตน, ยึดในธาตุขันธ์นี้ว่าเป็นตัวเป็นตน,
18. วิปัสสนูปกิเลส 10
กิเลสที่เกิดมาพร้อมอารมณ์วิปัสสนา, อารมณ์ที่มักทำให้หลง 10 อย่าง ได้แก่
- โอภาส แสงสว่าง, ความสว่างที่ปรากฏภายในจิต,
- ญาณ ความหยั่งรู้ ความรู้เท่าทันอารมณ์,
- ปีติ ความชุ่มใจ อิ่มใจ,
- ปัสสัทธิ ความสงบเย็น,
- สุข ความสุขสบายใจ,
- อธิโมกข์ ความน้อมใจเชื่อ ศรัทธางมงาย,
- ปัคคาหะ ความเพียรที่พอดี,
- อุปัฏฐาน สติแก่กล้า สติชัด,
- อุเบกขา ความมีจิตเป็นกลาง,
- นิกันติ ความพอใจ ติดใจ
19. สังโยชน์ 10
ตะกอนถ่วงใจกิเลสผูกมัดจิตไว้กับทุกข์ 10 อย่าง ได้แก่
- สักกายทิฏฐิ ความเห็นว่าเป็นของตน เช่น เห็นรูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ เป็นตัวตน,
- วิจิกิจฉา ความลังเลสงสัยไม่แน่ใจ,
- สีลัพพะตะปรามาส ความถือมั่นในศีลและวิธีปฏิบัติอย่างงมงาย,
- กามราคะ ความกำหนัด ความติดใจในกามคุณ,
- ปฏิฆะ ความกระทบกระทั่งใจ ความหงุดหงิดขัดเคือง,
- รูปราคะ ความติดใจในอารมณ์แห่งรูปฌาน หรือรูปธรรมอันประณีต,
- อรูปราคะ ความติดใจในอารมณ์แห่งอรูปฌาน หรืออรูปธรรม,
- มานะ ความสำคัญมั่นหมายในตนเองว่าเป็นนั่นเป็นนี่,ความถือตัว, ความหยิ่งยโส,
- อุจธัจจะ ความฟุ้งซ่าน,
- อวิชชา ความไม่รู้แจ้งจริง, ความหลง
